Dobra substytucyjne to produkty i usługi zdolne do wzajemnego zastępowania się z uwagi na posiadanie podobnych cech i funkcjonalności. Czym dokładnie są takie dobra oraz w jaki sposób można je kategoryzować? Tego dowiesz się z poniższego artykułu!
Produkty i usługi można określić dobrami substytucyjnymi, kiedy te charakteryzują się zbliżonymi cechami i podobną funkcjonalnością. Na rynku wyróżnić można wiele rodzajów dóbr substytucyjnych. Część z nich jest zamiennikami idealnymi, inne spełniają jedynie podobne zadania. W zależności od tego, w jakim stopniu określone produkty i usługi można zamieniać, tak silnie oddziaływają one na wzajemny popyt.
Spis treści
Dobra substytucyjne – definicja
Dobra substytucyjne to dobra i usługi, które cechują się zbliżonymi cechami oraz właściwościami, co sprawia, że mogą się wzajemnie zastępować. Dobro substytucyjne pełni identyczną funkcję jak produkt lub usługa nim zastępowane.
Różne towary oraz usługi, nawet takie, które posiadają bardzo podobny wygląd i funkcjonalność, nigdy nie są w stanie stać się swoimi doskonałymi zamiennikami. Można jednak wyróżnić grupę substytutów bliskich, które pełnią na tyle podobną funkcję, że można je stosować zamiennie.
Substytuty dalsze to wszystkie dobra znajdujące się na rynku. Przyporządkowanie konkretnych usług czy produktów do grupy dóbr substytucyjnych bliższych lub dalszych uzależnione jest od indywidualnego podejścia konsumentów.
W definicji stosowanej przez ekonomistów duży nacisk kładzie się na cenę. Zgodnie z tym kryterium mianem dóbr substytucyjnych należałoby określić produkty, w przypadku których zmiana ceny jednego z dóbr, spowoduje spadek popytu na niego i wzrost popytu na tańsze z dwóch dóbr. Siła reakcji gospodarki będzie uzależniona od ilości dostępnych na rynku dóbr substytucyjnych oraz ich cen.
Przykłady dóbr substytucyjnych
Dzięki podobnym cechom dobra substytucyjne mogą zastępować się wzajemnie. Przykładowe pary takich dóbr to:
- masło i margaryna,
- długopis i pióro,
- Coca-Cola i Pepsi,
- kawa i herbata,
- piwo i wino.
Wzrost ceny jednego z nich powoduje przesunięcie popytu konsumentów w kierunku drugiego, tańszego z nich.
W jaki sposób biznesy używają dóbr substytucyjnych?
Przy założeniu konkurencji doskonałej, dobra substytucyjne powinny być substytutami doskonałymi. Oznacza to, że muszą się one charakteryzować dokładnie taką samą charakterystyką i funkcjonalnością.
Przykładem są: leki, które figurują pod różnymi nazwami, ale posiadają tę samą substancję czynną, mleka, które różnią się jedynie opakowaniem, łącza internetowe, elektryczność, telefonia komórkowa, paliwa oraz bilety lotnicze.
W opisanym powyżej przypadku dobra substytucyjne mogą konkurować jedynie ceną lub rozpoznawalnością marki. W przypadku dóbr, które są zamiennikami, ale nie idealnymi, możliwa jest konkurencja o zdecydowanie szerszym spektrum – cenowa, wizerunkowa, funkcjonalna, zapachowa.
Dobra substytucyjne doskonałe i niedoskonałe
Substytuty można podzielić na doskonałe i niedoskonałe. Jeśli jedno dobro może zostać użyte dokładnie w ten sam sposób, co inne dobro, to obydwa dobra określa się mianem substytutów doskonałych. W tym przypadku idealne podobieństwo sprawia, że już niewielka podwyżka ceny jednego dobra sprawia, że klient sięga po drugie dobro. Przykładem mogą być tutaj: podobnie wyglądające długopisy różnych marek, sery żółte tego samego rodzaju, ale produkowane przez różnych producentów, czy identycznie wyglądające t-shirty, ale posiadające różne metki.
Substytuty niedoskonałe wykazują tę samą użyteczność, ale różnią się pod względem wyglądu, zapachu, trwałości, czy innych cech sprawiających, że zmiana ceny jednego dobra nie koniecznie będzie się wiązała z wyborem tańszego zamiennika. Przykładami są tutaj produkty o wyraźnym zdefiniowaniu – płatki śniadaniowe, Coca-Cola, kosmetyki czy niektóre słodycze. Nie sposób tutaj znaleźć idealnego substytutu o tej samej jakości, dlatego wybory klienta będą uzależnione od indywidualnych preferencji.
Substytuty śródkategroryczne i międzykategroryczne
Kolejny podział dóbr substytucyjnych wyróżnia produkty i usługi śródkategoryczne oraz międzykategoryczne. Rozróżnienie powstało z uwagi na przynależność do tej samej lub różnych kategorii.
Substytuty śródkategoryczne to dobra należące do tej samej kategorii grupy produktów i cechujące się wspólnymi cechami. Przykładami mogą być tutaj: czekolady, kawy, chipsy, farby do włosów i samochody różnych marek.
Substytuty międzykategoryczne to dobra należące do innych kategorii, ale pozwalające na zaspokojenie tych samych potrzeb. Przykładowo, aby zaspokoić uczucie głodu, można zjeść frytki zamiast hamburgera, żeby dojechać na drugi koniec miasta, można wsiąść do tramwaju zamiast do autobusu, a zamiast kupić szafę, można nabyć komodę.
Kiedy klienci muszą zdecydować się na dobro substytucyjne, to najczęściej najpierw sięgną po dobro subkategoryczne, a dopiero na wypadek jego niedostępności po dobro międzykategoryczne.
Dobra substytucyjne brutto i netto
Dobra substytucyjne można kategoryzować na wiele sposobów. Ekonomiści rozróżniają dobra substytucyjne netto oraz brutto.
Z dobrami substytucyjnymi brutto mamy do czynienia, kiedy wzrost ceny jednego z dóbr skutkuje wzrostem popytu na drugie z dóbr. Przykładem może być tutaj kawa i herbata, masło i margaryna, czy chleb i bułki. Jeśli ceny kawy, masła i margaryny wzrosną, to klienci zaczną jeść na śniadania chleb posmarowany margaryną i popijać herbatą.
Przy dobrach substytucyjnych netto zapotrzebowanie na dany produkt nie zmienia się, chociaż cena ulega wzrostom lub spadkom. Dobrym przykładem będą tutaj konsumenci, którzy wolą pić Coca-Colę od Pepsi lub tacy, którzy preferują ryż i nie lubią makaronu. W takiej sytuacji nawet spore zmiany cen nie spowodują „przerzucenia” się na dobro o zbliżonych funkcjonalnościach.
Dobra substytucyjne a komplementarne
Dobra komplementarne to natomiast takie, które się wzajemnie uzupełniają. Podczas gdy dobra substytucyjne konkurują ze sobą, dobra komplementarne są najczęściej kupowane razem. Popyt na jedno z nich jest zatem zależne od popytu na drugi. Przykłady to:
- komputer i oprogramowanie komputerowe,
- samochód i paliwo,
- drukarka i tusz.
Substytuty a popyt
W przypadku znakomitej większości rodzajów dóbr substytucyjnych zmiana ceny będzie się wiązała z przesunięciem na krzywej popytu: im cena jednego dobra niższa, tym niższy popyt na dobro substytucyjne i na odwrót – im cena danego dobra wyższa, tym wyższy popyt na dobra substytucyjne.
Powyższa zasada nie ma zastosowania w przypadku dóbr substytucyjnych netto, gdzie zapotrzebowanie na dane dobra nie stanowi reakcji na cenę dóbr substytucyjnych. W przypadku substytutów niedoskonałych wybory dóbr substytucyjnych będą uzależnione od indywidualnych odczuć i preferencji konsumentów.
Poznaj pozostałe artykuły z kategorii Działalność gospodarcza.
