Przedsiębiorca ma prawo nałożyć na pracownika odpowiedzialność materialną. W jakim zakresie działa taka odpowiedzialność materialna?
Czym jest odpowiedzialność materialna? Sprawdź, co mówi na ten temat kodeks pracy. Czym jest odpowiedzialność zbiorowa i czym oświadczenie o odpowiedzialności jest koniecze?
Spis treści
Co to jest odpowiedzialność materialna?
Pracownik, który jest zatrudniony na umowę o pracę, może ponosić materialną odpowiedzialność za szkody, które wyrządził firmie. Pracownik może też bezpośrednio odpowiadać za straty lub uszkodzenia. Żeby jednak było to możliwe, pracownik musi podpisać dokumenty, w których np. zezwala na potrącenia z pensji w razie spowodowania strat materialnych.
Tak naprawdę warunki odpowiedzialności materialnej musi zaproponować pracodawca, a pracownik musi się na nie zgodzić. W przeciwnym wypadku nie będzie można potrącać strat z wynagrodzenia.
Żeby dobrze zrozumieć niuanse związane z odpowiedzialnością materialną, należy najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie, co to jest odpowiedzialność materialna. Spoglądamy więc do kodeksu pracy. Zgodnie z nim pracownik ma obowiązek dbać o dobro zakładu i chronić jego mienie.
Mało tego. Jego obowiązek to również ochrona informacji, tak by nie narazić pracodawcy na szkodę. W związku z tym odpowiedzialność materialna związana jest z tym, że pracownik może ponieść wydatki, jeśli narazi pracodawcę na straty materialne. Istnieje również odpowiedzialność zbiorowa pracowników.
Odpowiedzialność pracownika, a odpowiedzialność pracodawcy
Oczywiście pracownik, który słyszy o odpowiedzialności materialnej, może przestraszyć się skutków podpisania dokumentu nakładającego na niego obowiązek pokrycia strat. Nie trzeba się jednak zbytnio obawiać.
Prawo zakłada, że odpowiedzialność pracownika za szkodę dotyczy sytuacji, gdy jest to spowodowane niewykonaniem albo nienależytym wykonaniem obowiązków. To pracodawca musi wykazać, że szkoda jest wynikiem zaniedbania pracownika. Mało tego. To pracodawca musi sam określić wysokość poniesionych strat.
Oświadczenie o odpowiedzialności materialnej
Podstawowa odpowiedzialność materialna, o której piszemy w poprzednim akapicie, jest związana z zapisami kodeksu pracy. Pracodawca może dodatkowo wymagać dodatkowego oświadczenia o odpowiedzialności materialnej. Taka odpowiedzialność może dotyczyć np. strat związanych z kradzieżą towaru podczas pracy danej osoby.
Mówiąc wprost, sprzedawca w sklepie może odpowiadać finansowo za kradzieże, których dokonali klienci w czasie gdy sprzedawca pracował. Taka odpowiedzialność może rodzić obawy o to, że straty będą zbyt duże, a pracownika nie będzie stać na ich pokrywanie. Nawet jeśli takiego oświadczenia nie podpisze, to i tak odpowiada w podstawowym zakresie za straty. Podstawowa odpowiedzialność materialna związana jest z faktem istnienia stosunku pracy.
Żeby jednak doszło do pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności, muszą zajść określone przesłanki. Przede wszystkim działanie pracownika musi być bezprawne, a także działanie, które przyczyniło się do strat w firmie, musi być zawinione. Kodeks pracy zakłada, że jeśli pracownik spowodował straty w sposób umyślny, musi tę szkodę naprawić w całości. Znaczy to dokładnie tyle, że nie dość, że musi wyrównać rzeczywistą stratę to jeszcze zapłacić za utracone korzyści.
Za co odpowiada pracownik?
Odpowiedzialność materialna pracownika nie będzie dotyczyć sytuacji, które nie są bezpośrednio związane z jego obowiązkami. Jeśli jednak uda się udowodnić pracownikowi celowe zaniechanie obowiązków lub ich nienależyte wykonanie, co przyczyniło się do poniesienia strat, pracodawca może żądać odszkodowania. Jeśli szkodę ktoś spowodował umyślnie, to tak jak wspominaliśmy wcześniej, trzeba ją pokryć w całości. W każdym innym wypadku wysokość obciążenia finansowego pracownika nie może być wyższa niż trzymiesięczne wynagrodzenie.
Zbiorowa odpowiedzialność pracowników
Może się zdarzyć, że w firmie pracuje wiele osób i każda z nich odpowiada materialnie za ewentualne straty. Jeśli dojdzie do szkody, to każdy odpowiada za nią proporcjonalnie do tego, w jaki sposób się do niej przyczynił. Jeśli nie jesteśmy w stanie tego ustalić, odpowiedzialność rozdziela się równo na wszystkich. Jest to odpowiedzialność zbiorowa w pracy.
Odpowiedzialność za komputer lub samochód
Jak do tego wszystkiego ma się odpowiedzialność za samochód służbowy czy komputer, który pracownik otrzymuje do wykonywania obowiązków. W takim przypadku stosuje się tzw. odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się.
Dotyczy to np. pieniędzy otrzymywanych w ramach wykonywanej działalności choćby po to, by zapłacić za towar, którym handluje firma, a także obuwia i odzieży ochronnej. W takim przypadku pracownik odpowiada w pełni za straty. Jako dowód konieczne będzie potwierdzenie przekazania tych wartości (zarówno pieniężnych, jak i np. ubrania roboczego) w formie pisemnej.
Odpowiedzialność materialna w sklepie spożywczym
Szczególnie często pojawiającym się zagadnieniem jest odpowiedzialność materialna pracownika w sklepie. Skoro odpowiedzialny jest za mienie pracodawcy, które mu powierzono, można zastanawiać się, czy pracownik odpowiada za kradzież?
Otóż, jeśli pracownik dokłada wymaganej staranności do wykonywania swoich obowiązków, to nie odpowiada za krzywdę wyrządzoną pracodawcy. To oznacza, że nie odpowiada za kradzież, o ile mógł jej zapobiec.
Umowa zlecenie, a odpowiedzialność materialna
Sporo powiedzieliśmy już na temat odpowiedzialności pracownika etatowego, który odpowiada za straty w związku z zatrudnieniem w formie umowy o pracę. Jak to jednak wygląda, gdy przedsiębiorca zdecyduje się podpisać umowę cywilnoprawną? W tym przypadku nie ma ochrony ze strony kodeksu pracy.
Całą odpowiedzialność należy zapisać w umowie zleceniu. Zgodnie z prawem, to zleceniobiorca ma obowiązek należycie wykonać zleconą pracę. W związku z tym przedsiębiorca ma prawo obarczyć zleceniobiorcę pełną odpowiedzialnością materialną za straty wynikające z nieodpowiedniego wykonania zadań.
Potrącenie z wypłaty
Niezależnie od formy umowy, pracodawca nie może potrącić pracownikowi kwoty pokrywającej szkodę z wynagrodzenia. Nawet jeśli pracownik się na to zgodzi, prawo nakazuje by 90% minimalnego wynagrodzenia za pracę, wciąż było dostępne dla pracownika.
Przeczytaj więcej w kategorii prawo pracy.
