Czym jest doba pracownicza, jak ją liczyć, jak wpływają na nią różne systemy pracy – to tylko niektóre informacje z naszego przewodnika dla pracodawców i pracowników. Oto wszystko, co trzeba wiedzieć o dobie pracowniczej.
Spis treści
Definicja doby pracowniczej – Kodeks Pracy
Doba pracownicza to czas, w którym pracownik wykonuje pracę na rzecz pracodawcy. Zgodnie z Kodeksem pracy doba pracownicza obejmuje 24 godziny, zaczynając od godziny, w której pracownik rozpoczął pracę w zgodzie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (Art. 128. § 2 kp).
Pracodawca może zastosować różne systemy pracy, w tym w system zmianowy, weekendowy system czasu pracy czy też w równoważnym systemie czasu pracy (za chwilę omówimy je w szczegółach).
Warto podkreślić, że praca w godzinach nadliczbowych, czyli poza standardowym wymiarem czasu pracy, jest dozwolona tylko w pewnych okolicznościach, takich jak konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy.
Zgodnie z przepisami, pracownikowi przysługuje co najmniej 11-godzinny odpoczynek dobowy oraz co najmniej 35-godzinny odpoczynek tygodniowy.
Limity czasu pracy (wraz z pracą nadliczbową), to maksymalnie 13 godzin na dobę, maksymalnie 48 godzin w skali tygodnia (w okresie rozliczeniowym) oraz 150 godzin w roku kalendarzowym.
W przypadku pełnienia dyżuru, pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi czasu wolnego odpowiadającego długości dyżuru, a w przypadku niemożności udzielenia tego czasu, wypłacić pracownikowi wynagrodzenie za czas dyżuru.
| Czy wiesz, że…
Mała Księgowość to program księgowy świetny zarówno dla biur rachunkowych, obsługujących małe i średnie firmy, jak i osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą? |
Doba pracownicza – jak liczyć?
Doba pracownicza, to kolejne 24 godziny, które liczymy od momentu rozpoczęcia pracy przez pracownika (zgodnie z rozkładem czasu pracy, który obowiązuje daną osobę). Aby lepiej zrozumieć, jak liczona jest doba pracownicza, przygotowaliśmy kilka przykładów.
Doba pracownicza w systemie równoważnym
Zacznijmy od doby pracowniczej w systemie równoważnym. W tym przypadku, pracownik wykonuje pracę w tzw. cyklach równoważnych, co oznacza, że dobowy wymiar czasu pracy może być dłuższy niż 8 godzin (przedłużony do 12 godzin), a w inne dni odpowiednio skrócony.
Przykład doby pracowniczej w systemie równoważnym: pan Robert pracuje w równoważnym systemie pracy, a jego wymiar dobowy wynosi 10 godzin. Pracuje od poniedziałku do czwartku w godz. 9-19, a piątek ma wolny.
Ruchomy czas pracy a doba pracownicza
W ramach ruchomego czasu pracy może obowiązywać ustalony grafik pracy lub to pracownik sam decyduje, o której godzinie rozpocznie pracę (art. 140.1 Kodeksu pracy). Należy pamiętać, że taki rozkład czasu pracy nie może naruszać prawa pracownika do minimalnego odpoczynku dobowego i tygodniowego, a ponowne świadczenie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Przykład ruchomego czasu pracy: pracodawca pana Roberta ustalił, że pracownicy mają rozpocząć pracę między godzinami 7-9.
Doba pracownicza a praca zmianowa
W przypadku pracy zmianowej, praca wykonywana jest według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory świadczenia pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni.
Na przykład praca zmianowa może oznaczać, że część pracowników rozpoczyna ją o godz. 7 i kończy o godz. 15, a pozostali zaczynają o godz. 13 i kończą o godz. 21. Praca na zmiany nie może naruszać doby pracowniczej.
Zadaniowy system czasu pracy a doba pracownicza
W zadaniowym systemie pracy pracodawca nie prowadzi ewidencji godzin pracy zatrudnionych osób (art. 140 Kodeksu pracy). Pracodawca musi uwzględnić wymiar czasu pracy wynikający z norm określonych w art. 129 kp – pracownik ma wykonać zadania w ciągu 8 godzin na dobę w przeciętnie 40 godzin w 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Doba pracownicza a pół etatu
Aby obliczyć wymiar czasu pracy dla osoby zatrudnionej na ½ etatu, należy przypomnieć, że pełny etat to 40 godzin pracy w tygodniu. Aby obliczyć, ile wyniesie liczba godzin pracy na część etatu, należy pomnożyć przez liczbę godzin pracy w danym miesiącu (np. w lutym 2024 roku to 168 godzin pracy) x ½, czyli w lutym 2024 r. będą to 84 godziny.
Pracodawca musi pamiętać, że w przypadku pracownika zatrudnionego na pół etatu także obowiązuje odpoczynek dobowy (przynajmniej 11 godzin), 5-dniowy wymiar czasu pracy oraz doba pracownicza, która zaczyna się o godzinie rozpoczęcia pracy.
Doba pracownicza a 11-godzinny odpoczynek
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Odpoczynek dobowy można skrócić w przypadku:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli kierujących jednoosobowo tym zakładem i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy;
- głównych księgowych;
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Takiemu pracownikowi przysługuje równoważny okres odpoczynku w okresie rozliczeniowym.
Doba pracownicza a nadgodziny
Praca w godzinach nadliczbowych jest limitowana w skali doby – pracownik ma zagwarantowane 11 godzin odpoczynku dobowego. To oznacza, że czas pracy plus godziny nadliczbowe nie mogą przekroczyć 13 godzin na dobę.
Doba pracownicza a urlop wypoczynkowy
O początku urlopu decyduje rozkład czasu pracy pracownika – liczy się, o której godzinie zaczyna się kolejna doba pracownicza, a nie ta sama doba kalendarzowa. Na przykład pracownik, który rozpoczął swoją zmianę o godz. 13 i kończy urlop 31 sierpnia, powinien rozpocząć pracę 1 września o godz. 13.
Doba pracownicza kierowców
Czas pracy kierowcy co do zasady nie może przekraczać 9 godzin na dobę (56 godzin w tygodniowym czasie jazdy). Kierowcy przysługuje przynajmniej 11-godzinny odpoczynek i 45-minutowa przerwa po 4,5 godz. jazdy. Warto jednocześnie pamiętać, że dwa razy w ciągu tygodnia, kierowca może wydłużyć dzienny limit czasu jazdy do 10 godzin.
Doba pracownicza a okres rozliczeniowy
Doba pracownicza zaczyna się w chwili rozpoczęcia pracy przez pracownika i trwa przez kolejne 24 godziny. Czas pracy nie może przekroczyć 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym przyjętym w danym zakładzie pracy (art. 129 Kodeksu pracy).
Okres rozliczeniowy to przedział czasu, w którym pracodawca rozlicza czas pracy (np. 1, 2, 3, 4 miesiące). Wymiar czasu pracy to iloczyn 40 godzin i liczby tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym powiększony o iloczyn 8 godzin i liczbę dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku. Wymiar czasu pracy jest pomniejszany o święto wypadające w innym dniu niż niedziela (minus 8 godzin).
Naruszenie doby pracowniczej
Pracownik może rozpocząć pracę dwa razy w ciągu tej samej doby tylko w systemie przerywanego czasu pracy (art.139 Kodeksu pracy) oraz w godzinach nadliczbowych (np. w razie prowadzenia akcji ratowniczej w zakładzie pracy).
Za przekroczenie doby pracowniczej – praca nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym – pracownikowi zawsze przysługuje normalne wynagrodzenie za każdą z przepracowanych godzin oraz dodatek do wynagrodzenia (100% lub 50%) lub czas wolny.
Program Mała Księgowość
Program Mała Księgowość ma wszystkie funkcje potrzebne do prowadzenia księgowości małej lub średniej firmy. Możesz skorzystać z niego niezależnie od wybranej formy opodatkowania. Wystawisz dzięki niemu faktury, zapłacisz podatek dochodowy i VAT, będziesz mógł zarządzać listą płac, kontrolować zobowiązania, amortyzować środki trwałe i korzystać z wielu, wielu innych funkcjonalności, których pełną listę znajdziesz na mk.rp.pl.
Przeczytaj więcej w kategorii Prawo pracy.
