Rachunek zysków i strat (rachunek wyników) to jedna z ważniejszych części sprawozdania finansowego. Dzięki niej można ocenić, jaka jest efektywność działalności przedsiębiorstwa w różnych jego segmentach (działalność podstawowa i pozostała operacyjna oraz finansowa).
W jaki sposób bada się tę efektywność? Odpowiedź jest prosta: pokazuje nam to wynik finansowy przedsiębiorstwa, czyli jego zysk lub strata netto. Trzeba przy tym pamiętać, że ważna jest nie tylko wysokość wyniku finansowego, ale także struktura poszczególnych pozycji przychodowych i kosztowych.
W Polsce przedsiębiorcy, którzy prowadzą pełną księgowość, mogą sporządzać rachunek zysków i strat w jednym z dwóch wariantów: porównawczym lub kalkulacyjnym. Na czym polega ten ostatni?
Spis treści
Jak sporządzić rachunek zysków i strat?
Rachunek zysków i strat to dokument, w którym przedstawia się poniesione przez przedsiębiorstwo przychody i koszty. Dzięki temu można poznać m.in. informacje na temat wyniku finansowego oraz poziomu rentowności, czyli relacji zysku do przychodów ze sprzedaży.
Rachunek wyników to, obok bilansu, jeden z elementów sprawozdania finansowego, które pozwalają ocenić, jaka jest kondycja danego biznesu.
Struktura rachunku zysków i strat
Jak sama nazwa wskazuje, w dokumencie tym przedstawia się zyski (przychody) i straty (koszty). Przychody w rachunku zysków i strat są definiowane jako korzyści ekonomiczne, które wynikają ze zwiększenia wartości aktywów (lub zmniejszenia zobowiązań); efektem powstawania przychodów jest wzrost wartości kapitału własnego lub zmniejszenie jego deficytu.
Tak rozumiane przychody dzieli się na:
- przychody z działalności operacyjnej, tzn. z tytułu sprzedaży towarów i usług, jaką firmy realizują na co dzień,
- pozostałe przychody operacyjne, w tym np. wpływy z tytułu sprzedaży środków trwałych czy otrzymane odszkodowania,
- przychody finansowe — mogą one wynikać np. ze wzrostu wartości inwestycji w papiery wartościowe.
Przeciwieństwem przychodów są koszty, czyli przepływy wynikające ze spadku wartości aktywów/zwiększenia zobowiązań, czego efektem jest zwiększenie poziomu straty netto lub zmniejszenia wartości kapitału własnego.
Koszty w rachunku zysków i strat również dzieli się na:
- koszty z tytułu działalności operacyjnej — ponoszone w związku z zakupem materiałów czy wypłatą wynagrodzeń,
- pozostałe koszty operacyjne — zapłacone kary, zobowiązania itp.,
- koszty finansowe — utrata wartości inwestycji itd.
Rachunek zysków i strat — wariant porównawczy i kalkulacyjny
Różnica między rachunkiem zysków i strat w wariancie porównawczym oraz kalkulacyjnym dotyczy sposobu, w jaki ujmuje się koszty podstawowej działalności operacyjnej. Wariant kalkulacyjny rachunku wyników, choć może powodować pewne trudności z podziałem kosztów na różne sekcje (jakie? Tego dowiesz się za chwilę), oferuje spore możliwości w zakresie analizy kosztów. Dotyczy to w szczególności kosztów związanych z produkcją, sprzedażą i zarządzaniem.
| Warto wiedzieć!
Aktem prawnym, który pozwala przedsiębiorcom na przygotowanie rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym lub kalkulacyjnym, jest ustawa o rachunkowości. |
Rachunek zysków i strat wariant kalkulacyjny
Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym zakłada podział kosztów podstawowej działalności operacyjnej z uwzględnieniem miejsca ich powstawania. Wyróżnia się wówczas takie obszary jak:
- Koszty działalności podstawowej. To koszty bezpośrednio związane z podstawową działalnością firmy. Zalicza się tu np. nakłady z tytułu zużytych materiałów, a także surowców, opakowań wynagrodzeń dla pracowników produkcyjnych.
- Koszty wydziałowe. Głównie wydatki związane z utrzymaniem maszyn (w tym także kosztami amortyzacji) czy transportem wewnątrz danej jednostki.
- Koszty sprzedaży. Koszty związane z obsługą klientów oraz pozyskiwaniem nowych odbiorców. Mogą być to np. wydatki na opakowania i wysyłkę produktów, koszty z tytułu badań rynkowych czy płace dla pracowników działu sprzedaży.
- Koszty działalności pomocniczej. Koszty serwisu urządzeń, wydatki na remonty, utrzymanie pomieszczeń socjalnych (kuchnie, stołówki czy hotele robotnicze).
- Koszty zarządu. Koszty ściśle związane z zarządzaniem firmą, w tym np. płace zarządu, koszty administracyjne oraz takie wydatki, których nie można jednoznacznie przypisać do konkretnego wydziału (a zatem mają one ogólny charakter dla całej firmy).
Źródło: ustawa o rachunkowości, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19941210591/U/D19940591Lj.pdf.
Rachunek zysków i strat — a jak wygląda to w przypadku wariantu kalkulacyjnego?
Jak wygląda rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym? W tym przypadku segment finansowy oraz pozostałej działalności operacyjnej pozostaje bez zmian. Z kolei podstawowa działalność operacyjna zakłada podział ponoszonych kosztów pomiędzy następujące pozycje:
- „Zużycie materiałów i energii”,
- „Wynagrodzenia”,
- „Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia”,
- „Amortyzacja”,
- “Usługi obce”,
- „Podatki i opłaty”,
- „Pozostałe koszty rodzajowe”.
Źródło: ustawa o rachunkowości, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19941210591/U/D19940591Lj.pdf.
Rachunek zysków i strat — wariant kalkulacyjny. Podsumowanie
Układ rodzajowy kosztów jest stosunkowo prostym rozwiązaniem… ale może nie dostarczać nam pełnych informacji o specyfice prowadzonej działalności biznesowej. Widać to szczególnie w przypadku branży produkcyjnej, gdzie konieczna jest szczegółowa analiza ponoszonych kosztów oraz przypisanie ich do poszczególnych wyrobów.
Brak informacji na temat jednostkowych kosztów produkcji może skutecznie utrudnić podejmowanie dobrych decyzji biznesowych.
Inaczej wygląda to w przypadku metody kalkulacyjnej, która wprawdzie nie jest aż tak przejrzysta (na pewno zaś bardziej czasochłonna), ale dobrze sprawdza się w przypadku podmiotów z branży produkcyjnej, przemysłowej itp.
Co wybrać? Nie ma na to pytanie jasnej odpowiedzi, a ostateczny wybór między tymi wariantami powinien zależeć od indywidualnych potrzeb przedsiębiorcy oraz specyfiki jego firmy. Jedno jest pewne: klucz do sukcesu to znalezienie optymalnego rozwiązania, które w jak największym stopniu odpowiada potrzebom i strategii przedsiębiorstwa.
Więcej przeczytasz w kategorii Koszty.
