W świecie, w którym jednym kliknięciem można przenieść cudzy utwór na drugi koniec globu, ochrona praw autorskich staje się nie tylko kwestią formalną, ale wręcz moralnym obowiązkiem. Copyright, choć pochodzący z anglosaskiego kręgu prawnego, w potocznym języku zadomowił się także w Polsce. Warto wiedzieć, czym jest, co obejmuje i w jaki sposób chroni dorobek twórców.
Czym jest copyright i jakie ma znaczenie?
Copyright to pojęcie wywodzące się z prawa anglosaskiego, oznaczające prawo do kopiowania utworu przysługujące jego twórcy lub uprawnionemu podmiotowi. W praktyce odnosi się do prawa autorskiego, które funkcjonuje w większości krajów świata, choć na gruncie polskiego prawa używa się terminu „prawo autorskie”.
Copyright obejmuje zarówno prawo do wykorzystywania utworu, jak i kontrolowania jego reprodukcji, rozpowszechniania oraz adaptacji. To właśnie dzięki copyright twórca zyskuje wyłączność do czerpania korzyści ze swojego dzieła, chroniąc się przed nieuprawnionym użyciem swojej pracy przez osoby trzecie.
Ochrona ta powstaje automatycznie – w momencie stworzenia utworu – i nie wymaga żadnych formalności rejestracyjnych, choć w niektórych systemach prawnych możliwe jest zgłoszenie praw autorskich w celach dowodowych.
Jakie utwory podlegają ochronie copyright?
Ochronie prawa autorskiego podlegają wszelkie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od ich wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia. Wśród nich znajdują się utwory literackie, muzyczne, plastyczne, fotograficzne, audiowizualne, a także programy komputerowe.
Copyright obejmuje nie tylko finalne dzieło, ale również jego fragmenty, jeśli wykazują one wystarczający poziom oryginalności. Oznacza to, że nawet krótki wiersz, prosty rysunek czy fragment utworu muzycznego mogą być chronione prawem autorskim.
Ochronie nie podlegają jednak same idee, pomysły, procedury, metody działania ani koncepcje matematyczne – liczy się forma ich wyrażenia.
Co nie wchodzi w zakres copyright?
Nie wszystkie wytwory ludzkiej działalności podlegają ochronie copyright. Wyłączone spod ochrony są akty normatywne, urzędowe dokumenty, znaki, symbole i decyzje, które nie mają charakteru twórczego.
Ponadto prawa autorskie nie obejmują samego faktu czy informacji – chroniona jest jedynie ich twórcza prezentacja. W praktyce oznacza to, że nie można zastrzec prawa do informacji o wydarzeniu, ale można chronić sposób, w jaki informacja została przedstawiona.
Warto pamiętać, że fakt stworzenia utworu musi mieć miejsce w sposób świadomy, a dzieło musi posiadać indywidualny charakter, aby mogło korzystać z ochrony.
Jak długo trwa ochrona copyright?
Czas trwania ochrony praw autorskich zależy od przepisów obowiązujących w danym kraju, ale w większości przypadków wynosi 70 lat po śmierci twórcy. Okres ten liczony jest od końca roku kalendarzowego, w którym autor zmarł.
Jeżeli utwór został stworzony przez więcej niż jedną osobę, czas ochrony liczy się od śmierci ostatniego współtwórcy. Po upływie tego terminu utwór przechodzi do domeny publicznej i może być wykorzystywany bez konieczności uzyskiwania zgody spadkobierców czy następców prawnych.
Ochrona ma więc charakter ograniczony w czasie, co sprzyja wzbogacaniu zasobów dostępnych dla całego społeczeństwa.
Co grozi za naruszenie copyright?
Naruszenie praw autorskich może skutkować odpowiedzialnością cywilną, karną oraz odszkodowawczą. Twórca ma prawo żądać zaprzestania naruszeń, usunięcia skutków bezprawnych działań, a także domagać się naprawienia szkody poprzez zapłatę odpowiedniego odszkodowania.
W przypadkach szczególnie rażących naruszeń możliwe jest również nałożenie kar grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności. Prawo autorskie traktowane jest poważnie, a ochrona twórców – zwłaszcza w erze internetu – staje się jednym z filarów cywilizowanego społeczeństwa.
Świadomość ryzyka związanego z naruszeniem copyright powinna towarzyszyć każdemu, kto korzysta z cudzej twórczości – czy to w działalności zawodowej, czy w prywatnym użytkowaniu.