Czy i na jaką emeryturę mogą liczyć osoby, które przez całe życie nie pracowały na etacie? Na czym polegają emerytury i renty specjalne, kto może je dostać i na jakich zasadach? Czym jest emerytura honorowa? Odpowiadamy na te pytania w przewodniku dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji.
Spis treści
Kto ma prawo do emerytury?
Aby otrzymać emeryturę, potrzebny jest odpowiedni staż pracy (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), oraz osiągnięcie ustawowego wieku emerytalnego (60 lat kobieta, 65 lat mężczyzna) – te zasady obowiązują osoby, które urodziły się przed 31 grudnia 1948 r.
Inne reguły dotyczą urodzonych po 1 stycznia 1949 r. W ich przypadku staż pracy nie wpływa na prawo do emerytury. To oznacza, że każdy, kto płacił składkę emerytalną, otrzyma świadczenie. Minimalna gwarantowana emerytura, obowiązująca od 1 marca 2023 r., wynosi 1 588,44 zł. Aby ją otrzymać, trzeba wykazać się odpowiednim stażem pracy: 20 lat dla kobiet oraz 25 lat dla mężczyzn.
Osoby z mniejszym stażem pracy też otrzymają emeryturę (wystarczy nawet jedna składka opłacona przez urodzonych po 1949 roku). Jednak będzie ona niższa niż ta gwarantowana.
Emerytura dla osób, które nie pracowały
Czy osoba, która nie była zatrudniona nawet przez jeden dzień na umowę o pracę, może liczyć na emeryturę? Tak, jednak tylko w szczególnych sytuacjach. Wszystko zależy od tego czy osoba bez stażu pracy była zarejestrowana jako bezrobotna lub znalazła się w bardzo trudnej sytuacji. Spójrzmy na szczegóły.
Emerytura dla osób, które nigdy nie pracowały – specjalne przypadki
Zacznijmy od osoby, która była zarejestrowana w urzędzie pracy jako bezrobotna. W takiej sytuacji ten czas może być wliczany do stażu pracy. Po osiągnięciu wieku emerytalnego zostanie automatycznie skreślona z listy bezrobotnych i otrzyma emeryturę (niską).
Osobom, które nie mogą liczyć na „tradycyjną” emeryturę, pozostaje emerytura specjalna.
Emerytura specjalna
Renty i emerytury specjalne przyznawane są osobom, które znalazły się w wyjątkowo trudnej sytuacji. W szczególnie uzasadnionych przypadkach robi to prezes Rady Ministrów RP (art. 82 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Takie świadczenie przyznawane jest na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie.
Ustawa zobowiązuje premiera do informowania Sejmu o przyznanych świadczeniach specjalnych. Robi to w terminie do 31 stycznia danego roku. W 2022 roku państwo ufundowało 180 specjalnych rent/emerytur, w wysokości 1000-5000 zł brutto. Na liście znalazły się m.in. rodziny lekarzy i pielęgniarek, którzy zmarli na Covid-19.
Prawo do naliczenia renty/emerytury specjalnej ma też prezes ZUS. Świadczenie przyznane w drodze wyjątku nie może przekroczyć odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Otrzymują je osoby ubezpieczone lub pozostali po nich członkowie rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania.
Emerytura honorowa
Szczególnym rodzajem emerytury jest emerytura honorowa. Komu przysługuje? Osobom z polskim obywatelstwem, które mają ponad 100 lat. Wiekowym seniorom państwo wypłaca 5540,25 zł brutto miesięcznie. Emeryci lub renciści otrzymają ją automatycznie, nie muszą składać żadnego wniosku do ZUS lub KRUS (ewentualnie MSWiA czy Ministerstwa Obrony Narodowej w przypadku emerytów „mundurowych”).
Stulatek, który nie pobiera żadnych świadczeń emerytalnych/rentowych, czyli nie miał ustalonego przez ZUS świadczenia, powinien przygotować pisemny wniosek z dołączonym dokumentem potwierdzającym swój wiek. To może być dowód osobisty, paszport lub skrócony akt urodzenia (w całej procedurze może go wyręczyć rodzina).
Wysokość emerytury honorowej zależy od kwoty bazowej obowiązującej w dniu ukończenia 100 lat. Kwota bazowa jest równa przeciętnemu wynagrodzeniu za rok poprzedni (minus składki na ubezpieczenia społeczne). Świadczenie nie jest waloryzowane. To znaczy, że będzie wypłacane w takiej samej wysokości do końca życia emeryta.
Warto też pamiętać, że wypłata emerytury honorowej nie jest powiązana ze stażem pracy, wysokością renty czy innymi czynnikami.
ZUS szacuje, że w 2035 roku emeryturę honorową będzie pobierało ok. 9 500 osób. Pod koniec 2022 roku świadczenie otrzymywało ok. 2 900 Polek i Polaków.
Przeczytaj więcej w kategorii ZUS.
