Organizacja pozarządowa to element społeczeństwa obywatelskiego. W zależności od rodzaju prowadzonej działalności może ona pełnić różne funkcje – społeczne, ekonomiczne lub polityczne – sprzyjając rozwojowi zaufania obywateli do instytucji demokratycznych.
Organizacja pozarządowa określana także jako NGO (z ang. non governmental organization) działa na rzecz wskazanego interesu, który nie jest związany z osiąganiem zysku. Są to organizacje zajmujące się między innymi prawami człowieka, ochroną środowiska i włączaniem w życie społeczne osób oraz grup, którym grozi marginalizacja. Ich tworzenie, działanie i sposób zarządzania regulowane są ustawowo.
Spis treści
Czym jest organizacja pozarządowa (NGO)?
Organizacje pozarządowe traktowane są jako „trzeci sektor” obok sektora przedsiębiorstw i sektora publicznego. Określa się tak podmioty prowadzące działalność nienastawioną na osiąganie zysku, które nie są przy tym jednostkami czy organami administracji publicznej (zarówno samorządowej, jak i rządowej). Mogą to być podmioty posiadające osobowość prawną i te, które jej nie posiadają, na przykład stowarzyszenia zwykłe i organizacje studenckie.
Określając, czy dany podmiot może zostać zakwalifikowany jako organizacja pozarządowa, należy uwzględnić dwa kryteria: czy należy do sektora finansów publicznych i czy jego działalność nie jest nastawiona na uzyskanie zysku.
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Organizacja pozarządowa została zdefiniowana w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. 03.96.873). To właśnie do tej definicji odwołują się inne akty prawne, w tym Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (art. 2 pkt 2).
Zgodnie z ustawową definicją organizacja pozarządowa (NGO) to:
- podmiot, które nie jest jednostką sektora finansów publicznych (w rozumieniu Ustawy o finansach publicznych);
- podmiot, które nie działa w celu osiągnięcia zysku (osoby prawne i jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej z ustawowo przyznaną zdolnością prawną z zastrzeżeniem ust. 4 – art. 3 ust. 2).
Rodzaje organizacji pozarządowych w Polsce
Zgodnie z art. 9 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. 09.157.1240) organizacją pozarządową nie jest między innymi:
- organ władzy publicznej (organ administracji rządowej, sąd itp.),
- państwowy fundusz celowy,
- Narodowy Fundusz Zdrowia,
- uczelnia publiczna,
- samorządowe i państwowe instytucje kultury,
- inne osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych na podstawie odrębnych ustaw (z wyłączeniem banków, przedsiębiorstw i jednostek badawczo-rozwojowych).
Podstawowe rodzaje organizacji pozarządowych (NGO), które różnią się sposobem powstania, celem działania, zarządzaniem i nadzorem zewnętrznym to:
- stowarzyszenia rejestrowe;
- fundacje;
- stowarzyszenia zwykłe;
- kluby sportowe.
Fundacja
Fundacja to organizacja pozarządowa utworzona na podstawie oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji (art. 3 ust. 2 i 3 Ustawy o fundacjach). Jej celem jest realizowanie działań zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej – na przykład dotyczących ochrony zdrowia, rozwoju nauki, kultury, pomocy społecznej lub ochrony środowiska. Taki rodzaj NGO ma realizować cele charytatywne, społeczne lub gospodarczo użyteczne o charakterze publicznym, służące dobru ogółu, a nie konkretnej jednostki.
W fundacji za decyzje dotyczące najważniejszych działań organizacji odpowiada zarząd (nie ma obowiązku powoływania organu kontroli wewnętrznej), a sam fundator nie posiada szczególnych uprawnień poza statutowymi (może być pracownikiem lub wolontariuszem, ale nie członkiem fundacji). Nadzór nad działaniem tego rodzaju organizacji pozarządowej sprawuje minister właściwy ze względu na działalność NGO i starosta właściwy ze względu na miejsce siedziby organizacji.
Stowarzyszenie
Działalność stowarzyszenia opiera się na społecznej pracy członków (art. 2 ust. 3 Ustawy o stowarzyszeniach). Takie NGO można utworzyć w dowolnym, prawnie dozwolonym celu, o ile nie jest to cel komercyjny/zarobkowy. Nie musi być to działalność społecznie użyteczna – może ograniczać się jedynie do działania na rzecz członków organizacji.
Jako organizacja pozarządowa stowarzyszenie zarządzane jest w sposób demokratyczny (walne zebranie). Kontrolowane przez obowiązkowy wewnętrzny organ kontrolny. Stowarzyszenia z zewnątrz nadzorowane są przez starostów i prezydentów miast.
Jak założyć organizację pozarządową?
Organizacja pozarządowa zakładana jest w sposób zależny od wybranego rodzaju podmiotu – najpopularniejsze są stowarzyszenia i fundacje. W obu przypadkach niezbędne kroki to:
- rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS);
- uchwalenie statutu organizacji;
- nabycie numeru NIP i REGON;
- otwarcie rachunku bankowego podmiotu.
Najprostsza forma NGO to stowarzyszenie. Jego założenie nie wymaga posiadania kapitału, jednak konieczne jest zrzeszenie 7 osób jako członków założycieli (art. 2 ust. 3 Prawa o stowarzyszeniach). W trakcie zebrania założycielskiego należy podjąć uchwały dotyczące powołania organizacji, uchwalenia statutu czy wyboru komitetu założycielskiego. Można też wybrać zarząd i komisję rewizyjną.
Po zebraniu składa się wniosek (wraz z wymaganymi załącznikami) do Krajowego Rejestru Sądowego o zarejestrowanie danej formy prawnej. Jako organizacja pozarządowa stowarzyszenie otrzymuje osobowość prawną po dokonaniu wpisu do KRS. Ostatnim etapem jest uzyskanie numerów: NIP i REGON oraz założenie konta bankowego dla organizacji.
Warto wiedzieć, że członkowie stowarzyszenia powinni posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i pełnię praw publicznych. Mogą być to osoby pełnoletnie, małoletni w wieku od 16 do 18 lat, a za zgodą opiekunów prawnych, także osoby poniżej 16 lat (bez praw wyborczych, wyjątek stanowią organizacje pozarządowe zrzeszające wyłącznie osoby małoletnie). Stowarzyszenia mogą być tworzone również przez cudzoziemców zameldowanych na terytorium RP.
Utworzenie fundacji wymaga woli fundatora (osoba prawna lub fizyczna, która przeznacza wskazany majątek na rzecz społecznie użytecznego celu) wyrażonej w postaci aktu fundacyjnego. Najpierw konieczne jest utworzenie funduszu o określonej wysokości – fundusz założycielski może składać się z pieniędzy, papierów wartościowych, nieruchomości itp. (art. 3 ust. 2 i 3 Ustawy o fundacjach).
Następnie należy ustanowić akt fundacyjny i opracować statut fundacji, a potem zarejestrować fundację w Krajowym Rejestrze Sądowym. Po rejestracji w KRS odpowiedzialność za działanie i majątek organizacji przejmuje jej zarząd – trzeba uzyskać numer NIP i REGON oraz założyć dla fundacji rachunek bankowy.
Szukasz pomysłu na biznes? Zainspiruj się naszymi propozycjami.
