Zdolność prawna oraz zdolność do czynności prawnych to dwa odmienne pojęcia. Pierwsze opisuje możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków, drugie to możliwość zawierania we własnym imieniu umów cywilnoprawnych. Sprawdź, co jeszcze powinieneś na ten temat wiedzieć!
Zdolność prawna oraz zdolność do dokonywania czynności prawnych to dwa różne pojęcia. Pierwsze opisuje przywilej bycia podmiotem praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnych. Zdolność prawną człowiek nabywa w chwili narodzin oraz niektóre podmioty w chwili utworzenia, na przykład spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy fundacje. Zdolność do dokonywania czynności prawnych nabywa się dopiero po przekroczeniu odpowiedniego wieku. Co jeszcze warto wiedzieć w tym zakresie? Zapraszamy do lektury!
Spis treści
Zdolność prawna – co to jest?
Na wstępie warto podkreślić, że zdolność prawna nie jest tym samym, co zdolność do czynności prawnych. W praktyce można posiadać zdolność prawną, ale jednocześnie nie posiadać zdolność do dokonywania czynności prawnych. Mianem zdolności prawnej określa się możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków.
Komu przysługuje zdolność prawna?
Zdolność prawną nabywa się w chwili narodzin, a jeśli mowa o konkretnych instytucjach, to w chwili ich utworzenia. Przysługuje ona:
- osobom fizycznym – ludziom od chwili narodzin;
- osobom prawnym – na przykład spółkom, fundacjom;
- jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, ale którym ustawodawca przyznał zdolność prawną – przykładem są tutaj spółki jawne.
Zdolność prawna u osób fizycznych
Zgodnie z paragrafem 1 artykułu 8 kodeksu cywilnego każdy człowiek nabywa zdolność prawną w chwili narodzin. Za moment narodzin uznaje się chwilę, od której dziecko znalazło się poza ciałem matki. Mowa tutaj jedynie o narodzinach dzieci żywych, a więc wykazujących jakiekolwiek oznaki życia: oddychanie, czynność serca, tętnienie pępowiny, wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli.
Kwestia narodzin dziecka żywego lub martwego jest istotna chociażby z punktu widzenia spraw spadkowych, dlatego ustawodawca poświęcił jej sporo uwagi.
Istotną kwestią jest również ta dotycząca nabywania zdolności prawnej w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Tacy przedsiębiorcy nie są jednostkami organizacyjnymi ani też osobami prawnymi, więc zdolnością prawną posługują się od chwili narodzin. Data rejestracji działalności nie ma w tej dziedzinie żadnego znaczenia.
Zdolność prawna u osób prawnych
Zdolność prawna przysługuje nie tylko ludziom, ale również niektórym przedsiębiorstwom i innym rodzajom organizacji. Przykładem są tutaj instytucje posiadające osobowość prawną, na przykład spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnie i fundacje, ale również jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi, ale pomimo to przepisy prawa przyznają im zdolność prawną.
Momentem nadania osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym osobowości prawnej jest zazwyczaj chwila ich utworzenia, a więc dokonania wpisu w odpowiednim rejestrze. Zdarza się jednak, że zdolność prawna nadawana jest spółkom w organizacji. W tym wypadku uzyskują one możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w okresie pomiędzy zawarciem umowy spółki a wpisem do rejestru.
Pełna zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych to możliwość zawierania umów, składania prawnie wiążących oświadczeń woli, zaciągania zobowiązań i rozporządzania swoim majątkiem. Sytuacją powszechną jest posiadanie zdolności prawnej i jednoczesne nieposiadanie zdolności do dokonywania czynności prawnych.
Ustawodawca postanowił wprowadzić trzystopniowość w kontekście zdolności do czynności prawnych. W artykułach od 10 do 22 kodeksu cywilnego znajdują się opisy osób nieposiadających osobowości prawnej, osób posiadających ograniczoną zdolność prawną oraz osób posiadających pełną zdolność prawną.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się w wieku 18 lat, chyba że przed pełnoletnością weszło się w związek małżeński. Wówczas zdolność pełna nadawana jest w chwili zawarcia małżeństwa. Na zawarcie takiego małżeństwa zgodę musi wyrazić sąd.
Brak zdolności do czynności prawnych
Zdolności do dokonywania czynności prawnych nie posiadają dzieci, które nie ukończyły 13-ego roku życia oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Wszelkie czynności prawne dokonane przez osoby, które nie posiadają zdolności prawnej, uznaje się za nieważne.
Wyjątkiem są tutaj umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach bieżących życia codziennego, a więc na przykład umowy kupna-sprzedaży artykułów żywnościowych.
W praktyce 10-letnie dziecko może kupić bułkę i jabłko w szkolnym sklepiku, ale nie może być stroną ważnej umowy kredytu.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby, które ukończyły 13-sty rok życia, ale nie są jeszcze pełnoletnie oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Takie osoby mają prawo do:
- zawierania umów należących do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego bez zgody przedstawiciela ustawowego;
- rozporządzania swoim zarobkiem bez zgody przedstawiciela ustawowego (chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej);
- swobodnie dysponować przedmiotami majątkowymi, które otrzymały do swobodnego użytku przez przedstawicieli ustawowych (opiekunów lub rodziców).
Utrata zdolności do czynności prawnych
W przypadku osób fizycznych utrata zdolności do czynności prawnych następuje z chwilą ubezwłasnowolnienia. Osoby, które nie posiadają zdolności do dokonywania czynności prawnych, muszą być reprezentowane przez swoich przedstawicieli ustawowych. Mowa tutaj głównie o małoletnich dzieciach, ale również osobach ubezwłasnowolnionych.
Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą jej śmierci lub w konsekwencji uznania jej za zmarłą. W przypadku osób prawnych utrata zdolności następuje z chwilą wykreślenia ich z odpowiedniego rejestru lub z momentem zakończenia postępowania likwidacyjnego.
Podsumowując, zdolność prawna oraz zdolność do dokonywania czynności prawnych są to dwa różne zagadnienia. Zdolność prawna nabywana jest z chwilą narodzin lub utworzenia odpowiedniego podmiotu. Osoby fizyczne na pełną zdolność do dokonywania czynności prawnych muszą poczekać aż do pełnoletności.
