Zasoby ludzkie stanowią najważniejsze aktywa w przedsiębiorstwie. Wiele z tych zasobów można by określić mianem własności intelektualnej. Sprawdziliśmy, czym dokładnie jest wspomniana własność intelektualna, jakie prawa chronią tę własność oraz w jaki sposób można walczyć z naruszeniami praw własności intelektualnej!
Mianem własności intelektualnej określa się szereg wytworów ludzkiego umysłu, które zostały przedstawione w postaci materialnej. Są to oryginalne efekty działalności twórczej. Do takich wytworów zalicza się najczęściej: wynalazki, wykonania artystyczne, utwory literackie, grafiki czy wzory użytkowe. Własność intelektualna jest chroniona przez prawo. Jak chronić ją w firmie oraz w jaki sposób walczyć z jej ewentualnymi naruszeniami? Zapraszamy do lektury!
Spis treści
Jakie prawa chronią własność intelektualną?
Własność intelektualna to szerokie pojęcie, pod którym kryją się wszelkiego rodzaju wytwory ludzkiego umysłu. Zgodnie z konwencją o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej, mianem „własności intelektualnej” należałoby określić:
- dzieła literackie, artystyczne i naukowe;
- interpretacje artystów i interpretatorów;
- wynalazki z każdej dziedziny techniki i odkryć naukowych;
- wzory przemysłowe;
- znaki towarowe;
- nazwy handlowe i oznaczenia handlowe.
Prawami chroniącymi własność intelektualną są:
- prawa autorskie i prawa pokrewne;
- prawa własności przemysłowej;
- prawa do baz danych;
- dobra osobiste;
- inne prawa do know-how.
Z pojęciem własności intelektualnej mamy do czynienia również w działalności biznesowej. Nie należy jednak zapominać, że prawa własności intelektualnej są prawami wyłącznymi, a więc korzystać z nich mogą jedynie osoby uprawnione i jedynie przez określony czas oraz na konkretnym terytorium.
Większość praw własności intelektualnej, z wyjątkiem osobistych praw autorskich, jest zbywalnych. Oznacza to, że można je sprzedawać, odstępować i dziedziczyć. Zdarzają się produkty, które chronione są jednocześnie kilkoma prawami własności intelektualnej.
Własność intelektualna jest w Polsce chroniona przez:
- Ustawę z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2002 nr 49 poz. 5080;
- Ustawę z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz 83).
Rodzaje własności intelektualnej
Obowiązujące ustawodawstwo nakazuje, aby prawo własności intelektualnej dzielić na dwa zasadnicze rodzaje:
- prawo własności przemysłowej;
- prawo autorskie i prawa pokrewne.
Prawo własności przemysłowej
Prawa własności przemysłowej można nabyć poprzez dokonanie zgłoszenia lub rejestracji w określonej instytucji. W Polsce jest nią Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Są to prawa wyłączne, a więc dające monopol na korzystanie z określonego dobra.
Własność przemysłową można chronić na kilka różnych sposobów. Przykładowo poprzez zastosowanie:
- patentów udzielanych na wynalazki
- praw ochronnych na wzory użytkowe
- praw z rejestracji na wzory przemysłowe
- praw ochronnych na znaki towarowe
- praw z rejestracji na oznaczenia geograficzne
- prawo z rejestracji na topografię układów scalonych
- przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Prawo autorskie i prawa pokrewne
Prawa autorskie powstają samoistnie i nie ma konieczności ich rejestrowania. Twórca posiada zarówno prawa osobiste, jak i również majątkowe do swoich wytworów. W sytuacji, kiedy ktoś nie jest twórcą, ale przekazuje utwór dla szerszej publiczności, to korzysta z praw pokrewnych.
Warto podkreślić, że osobiste prawa autorskie są niezbywalne i trwają bezterminowo. W praktyce oznacza to, że nie sposób ich sprzedać lub zrzec się ich, a po śmierci twórcy przechodzą one na jego rodzinę w drodze dziedziczenia.
Wśród praw osobistych wymienić można:
- prawo do autorstwa utworu;
- prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, lub też do udostępniania go anonimowo;
- prawo do nienaruszalności formy i treści utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Jak skutecznie chronić własność intelektualną w firmie – krok po kroku
Dobra niematerialne i prawa wyłączne, które są z nimi związane, stanowią obecnie bardzo ważny element świadczący o konkurencyjności przedsiębiorstw. Z tego też względu należy je właściwie chronić.
Warto tworzyć własne rozwiązania i jak najmniej korzystać z tych opracowanych przez inne osoby. Jeśli już koniecznym okazuje się zakup licencji, dobrze zastanowić się, czy wystarczającą będzie licencja niewyłączna, czy może lepiej zainwestować w licencję wyłączną, najlepiej taką, która umożliwia sprzedawanie sublicencji innym podmiotom.
Jeśli jesteś przedsiębiorcą i działasz na podstawie wykupionej licencji, zastanów się, jak w przyszłości będzie wyglądał zasięg działania Twojej firmy i do niego dostosuj zakres kupowanych praw. Koniecznie uwzględnij koszty ochrony w strategii biznesowej.
Jak walczyć z naruszeniami praw własności intelektualnej?
W biznesie niejednokrotnie się zdarza, że prawa wyłączności są naruszane. W takim wypadku należy działać, aby jak najszybciej doprowadzić do zaniechania tych naruszeń. W tym celu można zastosować jedno z poniższych rozwiązań:
- wysłać list ostrzegawczy;
- skorzystać z mediacji lub postępowania arbitrażowego;
- w przypadku odkrycia towarów podrabianych – wystąpić do organów celnych z prośbą o ich zatrzymanie;
- dokonać próby cofnięcia rejestracji we właściwej organizacji zajmującej się własnością intelektualną;
- wyrazić sprzeciw wobec wniosku o rejestrację lub udzielenie prawa ochronnego;
- wystąpić na drogę sądową.
Warto mieć świadomość, że w Polsce od początku lipca 2020 roku funkcjonują sądy do spraw własności intelektualnej, które rozpatrują jedynie sprawy z zakresu tych praw.
Podsumowując, własność intelektualna oraz prawa z nią związane są bardzo ważnym aspektem w kontekście funkcjonowania działalności gospodarczych. To one w dużej mierze decydują o sukcesach oraz porażkach poszczególnych biznesów, Z tego względu trzeba ich należycie chronić.
