W kontekście kosztów działalności gospodarczej mówi się głównie o podatkowych oraz niepodatkowych kosztach uzyskania przychodów, ponieważ prawidłowa ewidencja w tym zakresie jest wymagana m.in. przez przepisy CIT oraz PIT. Taki podział nie jest jednak jedynym, jeśli chodzi o koszty w działalności gospodarczej. Kolejnym jest dzielenie ich na koszty bezpośrednie i pośrednie. Co to za pojęcia?
Spis treści
Koszty w firmie – czym są?
Czym jest koszt w firmie? Można spotkać – w teorii i praktyce – wiele objaśnień tego pojęcia. Prosta, ale treściwa definicja znajduje się w ustawie o rachunkowość:
„[Koszty to] uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru […]”
Tak rozumiany koszt to jedna z podstawowych kategorii w ekonomii i finansach firmowych. Wyraża ono, jakie wydatki ponosi się w przedsiębiorstwie, aby móc osiągnąć pożądany efekt. Przykładowo, kosztem jest wypłata wynagrodzenia pracownikom, którzy wypracowują zysk dla firmy.
| Warto wiedzieć – koszt, wydatek, nakład – to nie jest to samo!
W potocznej komunikacji takie słowa jak „koszt”, „wydatek” czy „nakład” są często używane zamiennie. Jest to jednak znaczne uproszczenie. Przedstawiamy pokrótce, na czym polegają różnice między tymi pojęciami:
O tym, jak subtelna może być różnica pomiędzy kosztem oraz wydatkiem, dobrze mówi nam przykład odpisów amortyzacyjnych. Amortyzacja pokazuje, w jakim tempie zużywa się wykorzystywany w przedsiębiorstwie majątek trwały, w tym np. samochód firmowy czy maszyna produkcyjna. Księgowi każdego miesiąca dokonują zapisów – są to właśnie odpisy amortyzacyjne – które regularnie zmniejszają wartość początkową środka trwałego. Wartość odpisów z tego tytułu jest ustalana jako procentowa część wartości danego składnika majątku. Taki stan rzeczy nie oznacza jednak, że przedsiębiorca co miesiąc ponosi faktyczne opłaty — te zwykle są ponoszone wraz z podpisaniem umowy czy w ramach comiesięcznych rat leasingowych, kredytowych itp. |
W księgowości wyróżnia się na przykład takie rodzaje kosztów jak:
- koszty działalności operacyjnej, w tym według podziału na:
- rodzaje (amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne);
- miejsce powstania kosztów (koszty produkcji, pomocniczej, zarządu, zakupu, sprzedaży);
- koszty pozostałej działalności operacyjnej (wydatek z tytułu zakupu środka trwałego, zapłata kary itp.);
- koszty działalności finansowej.
My jednak chcieliśmy zwrócić uwagę na inny podział, tzn. taki, zgodnie z którym wyróżnia się koszty bezpośrednie oraz koszty pośrednie. Taki podział stosuje się w ramach rachunkowości zarządczej oraz controllingu.
Różnice między kosztami bezpośrednimi i pośrednimi
Podczas analizy kosztów produkcji kluczowy jest podział na:
- koszty bezpośrednie – jak sama nazwa wskazuje, są to koszty bezpośrednio związane z wytworzeniem konkretnego wyrobu lub usług. Można przypisać je zatem do danego produktu. Jeśli chodzi o koszty w firmie, do bezpośrednich zalicza się m.in. takie rozchody jak na przykład zakup:
- paliwa,
- energii elektrycznej,
- materiałów opałowych,
- materiałów/surowców wykorzystywanych bezpośrednio podczas produkcji,
- wynagrodzeń pracowników operacyjnych, którzy zajmują się wytwarzaniem wyrobów.
- koszty pośrednie — tzn. takie, których nie da się w jednoznaczny sposób przypisać do konkretnej jednostki produktu. Koszty pośrednie są związane ze znacznie szerszym niż „tylko” produkcja zakresem działalności przedsiębiorstwa. Powstają one właściwie we wszystkich fazach działalności gospodarczej, od działu sprzedaży począwszy, przez sekretariat, wydatki na reprezentację i marketing przedsiębiorstwa aż po audyty jakości czy analizy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (o ile badania te nie dotyczą konkretnego produktu czy urządzenia).
Podobieństwa między kosztami pośrednimi i bezpośrednimi
Jeśli chodzi o podobieństwa między kosztami bezpośrednimi i pośrednimi, trudno znaleźć przynajmniej kilka wspólnych cech. Taki stan rzeczy wynika z bardzo prostego faktu: istotą kosztów pośrednich oraz bezpośrednich jest ich przeciwstawny charakter.
Jak rozliczać koszty pośrednie i bezpośrednie?
W praktyce controllingowej stosuje się różne metody rozliczania kosztów bezpośrednich i pośrednich. Wszystkie z nich łączy jedno – każdy taki wariant wymaga niemałej wiedzy oraz doświadczenia w obszarze rachunkowości.
Poniżej przedstawiamy kilka takich metod:
- metoda kosztu historycznego. W takim podejściu wszystkie koszty bezpośrednie i pośrednie są sumowane, a następnie dzielone przez liczbę wytworzonych jednostek produktu. Jest to bardzo prosta metoda działania, ale może ona prowadzić do błędnego, mało miarodajnego osądu w alokacji kosztów pośrednich;
- metoda kosztu zmiennej jednostkowej. W takim wariancie uwzględnia się wyłącznie koszty zmienne (tzn. koszty, których poziom zmienia się wraz ze zmianą skali produkcji); tylko one są uwzględniane w kalkulacji ceny jednostkowej. Kosztów pośrednich nie zalicza się do kosztu wytworzenia produktu. Takie podejście pozwala na szybką ocenę, jak bardzo koszt produkcji jest uzależniony od poziomu płac czy cen materiałów;
- metoda kosztu pełnego z wykorzystaniem kluczy alokacji. W podejściu tym koszty są rozliczane na podstawie wcześniej ustalonych kluczy alokacji, które mają za zadanie odzwierciedlać relacje między poszczególnymi produktami lub usługami. Takim kluczem może stać się np. energochłonność czy masa danego wyrobu;
- metoda kosztów działań (ABC, z ang. Activity-Based Costing). Metoda ABC skupia się nie na materiałach, ale konkretnych działaniach lub procesach (np. spawanie czy skrawanie), które rzutują na powstawanie kosztów w działalności biznesowej. Koszty pośrednie są przypisywane produktom na podstawie ich wpływu na różne etapy produkcji. Takie rozwiązanie jest zalecane np. w sektorze usługowym.
Która spośród powyższych metod jest najbardziej miarodajna? Tego nie da się rozstrzygnąć – wszystko zależy od potrzeb kierownictwa oraz specyfiki prowadzonego biznesu.
Więcej przeczytasz w kategorii Koszty.
