Polityka monetarna to jeden z kluczowych elementów zarządzania gospodarką narodową. Jej celem jest zapewnienie stabilności cen, utrzymanie wzrostu gospodarczego na odpowiednim poziomie oraz ustabilizowanej infrastruktury.
Podstawowym celem polityki monetarnej jest zapewnienie stabilnego poziomu cen, a co za tym idzie – utrzymanie wzrostu gospodarczego na odpowiednim poziomie. Organem, który realizuje politykę pieniężną, są banki centralne. W Polsce jest to Narodowy Bank Polski, który jest wspierany przez Radę Polityki Pieniężnej. Jednostki te dysponują szeregiem narzędzi, które pozwalają im na należyte wypełnianie swoich obowiązków. Wśród tych najważniejszych wymienić można: operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe i stopy procentowe.
Spis treści
Na czym polega polityka monetarna?
Polityka monetarna (polityka pieniężna, polityka fiskalna) jest jednym z rodzajów polityki prowadzonej przez państwo w celu zapewnienia stabilności cen. W ramach polityki pieniężnej rządy podejmują działania przyczyniające się do kształtowania sytuacji gospodarczej w kraju. Rządzący mogą świadomie dążyć do rozwoju, zastoju, a nawet kryzysów gospodarczych. Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest regulowanie ilości pieniądza w obiegu.
Dążąc do realizacji celów gospodarczych polityki pieniężnej, można na przykład:
- manipulować wysokością stóp procentowych,
- manipulować sposobem działania rezerw bankowych,
- dokonywać operacji na otwartym rynku, aby w ten sposób wpływać na poziom wydatków i inwestycji swoich obywateli, co będzie miało bezpośrednie przełożenie na kierunek i tempo wzrostu gospodarczego.
Polityka monetarna realizowana jest przez banki centralne. W Polsce tę rolę pełni Narodowy Bank Polski. Podstawowym zadaniem NBP jest zagwarantowanie równowagi pieniężnej w gospodarce, a więc dbałość o stabilny poziom cen.
Cele polityki monetarnej
Głównym założeniem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności cen. Cele poboczne to: zapewnienie wzrostu gospodarczego, utrzymania efektywności oraz stabilizacji infrastruktury.
Przyjęty kierunek polityki monetarnej w danym państwie będzie miał decydujące znaczenie w kontekście codziennego życia obywateli, na przykład oprocentowania kredytów i depozytów, czy wzrostu cen. Dla realizacji celów postawionych przez politykę pieniężną wykorzystuje się szereg narzędzi. Wśród tych najistotniejszych można wyróżnić:
- operacje otwartego rynku – banki centralne mogą kupować i sprzedawać obligacje rządowe bankom komercyjnym, co wpływa na podaż pieniądza. Kiedy bank centralny kupuje obligacje od banków komercyjnych, zwiększa podaż pieniądza. Kiedy bank centralny sprzedaje obligacje, pieniądze są usuwane z rynku, co zmniejsza podaż pieniądza;
- rezerwy obowiązkowe – banki centralne mogą ustalać minimalną kwotę rezerw, które banki komercyjne muszą utrzymywać na ich kontach. Zwiększenie wymogu rezerwowego zmniejszania ilość pieniędzy, które banki mogą pożyczyć swoim klientom, co prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza w gospodarce. Z drugiej strony, obniżenie wymogu rezerwowego, zwiększenie podaż pieniądza;
- stopy procentowe – bank centralny ma możliwość zmiany stóp procentowych, które wpływają w sposób bezpośredni na koszty kredytów. Podniesienie stóp procentowych sprawia, że pożyczanie jest droższe, co zniechęca konsumentów do zadłużania się i hamuje ich wydatki, a to z kolei zmniejsza podaż pieniądza. Obniżenie stóp procentowych powoduje zwiększony popyt na pożyczanie, co zwiększa wydatki i podaż pieniądza w gospodarce;
- instrumenty dyskrecjonalne – są to dodatkowe narzędzia, które bank centralny może wykorzystywać w celu wpływu na gospodarkę, takie jak interwencje na rynku walutowym, nadzór finansowy czy pomoc finansowa dla określonych sektorów gospodarki.
Jakie są rodzaje polityki pieniężnej?
Polityka monetarna może być prowadzona w sposób ekspansywny, restrykcyjny lub neutralny.
Restrykcyjna polityka monetarna, zwana też polityką monetarną o funkcji kontrakcyjnej, to strategia działania obejmowana przez bank centralny, która ma na celu podejmowanie działań prowadzących do zahamowania wzrostu gospodarczego. Restrykcyjną politykę monetarną prowadzi się, gdy gospodarka jest przegrzana, czyli tempo jej wzrostu jest zbyt wysokie.
Restrykcyjna polityka fiskalna
Bank centralny prowadzący restrykcyjną politykę monetarną ma na celu obniżenie ilości pieniądza w obiegu. W tym celu posługuje się różnymi narzędziami, takimi jak:
- podnoszenie stóp procentowych – kiedy stopy procentowe rosną, pożyczanie pieniędzy staje się droższe, co zniechęca do zadłużania się i zachęca do zwiększania oszczędności, a więc poziom inwestycji i wydatków konsumenckich maleje;
- zwiększenie poziomu rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych – banki muszą zwiększać ilość pieniędzy na rezerwach w banku centralnym, a więc mają mniej pieniędzy, aby udzielać kredytów, co zmniejsza ilość pieniędzy w obiegu;
- sprzedaż obligacji Skarbu Państwa – kupujący płaci za obligacje, co zmniejsza ilość pieniędzy w obiegu.
Ekspansywna polityka pieniężna
Ekspansywna polityka monetarna ma na celu pobudzenie wzrostu gospodarczego poprzez podwyższenie wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Stosuje się ją w czasach recesji gospodarczej, kiedy gospodarka potrzebuje zewnętrznej stymulacji. Wśród podstawowych narzędzi polityki ekspansywnej znajdują się:
- obniżanie stóp procentowych – kiedy stopy procentowe maleją, pożyczanie pieniędzy staje się tańsze; konsumenci chętniej zadłużają się i wydają pieniądze na dobra konsumpcyjne; ilość pieniędzy na rynku wzrasta; wzrasta też poziom inwestycji;
- zmniejszanie poziomu rezerw obowiązkowych – im niższy poziom rezerw obowiązkowych, tym więcej środków pozostaje na udzielanie kredytów, a im więcej sprzedanych zobowiązań, tym więcej pieniądza w obiegu;
- odkup operacji Skarbu Państwa;
- dokonywanie operacji na rynkach walutowych – zdarzają się sytuacje, że banki centralne podejmują decyzję o zakupie lub sprzedaży waluty krajowej, aby w ten sposób manipulować jej wartością.
Neutralna polityka monetarna
Neutralna polityka pieniężna prowadzona jest wówczas, gdy gospodarka funkcjonuje w sposób efektywny, wzrost gospodarczy jest zrównoważony, a poziom inflacji ustabilizowany. Celem polityki neutralnej jest utrzymanie obecnych, stabilnych warunków. To, że bank centralny nie wpływa na podaż i popyt pieniądza, nie oznacza, że jest całkowicie pasywny. Stale monitoruje on różnorodne wskaźniki gospodarcze, aby w odpowiednim momencie móc przystąpić do działania.
Działania w zakresie polityki monetarnej NBP i Rady Polityki Pieniężnej
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, w Polsce polityka monetarna realizowana jest w głównej mierze przez bank centralny występujący pod postacią Narodowego Banku Polskiego. To organ autonomiczny i niezależny od rządu, parlamentu i innych grup interesów. Obok niego funkcjonuje również drugi organ zajmujący się polityką monetarną – Rada Polityki Pieniężnej.
Bank centralny realizuje swoje zadania poprzez wykonywanie szeregu pośrednich celów operacyjnych, a więc na przykład:
- kontrolowanie wysokości stóp procentowych;
- kontrolowanie przyrostu podaży pieniądza;
- stabilizowanie poziomu kursu walutowego;
- kształtowanie masy pieniądza rezerwowego;
- kształtowanie poziomu stóp procentowych.
Podsumowując, polityka monetarna to narzędzie do zarządzania gospodarką, które ma na celu utrzymanie stabilności cen, wzrostu gospodarczego na odpowiednim poziomie oraz efektywności infrastruktury. Organami odpowiedzialnymi za prowadzenie polityki pieniężnej w Polsce są Narodowy Bank Polski oraz Rada Polityki Pieniężnej. Dysponują one szeregiem narzędzi, które pozwalają im na skuteczne realizowanie zamierzonych zadań.
Dowiedz się więcej i zadbaj o finanse firmy.
