Umowa darowizny nie zawsze wymaga spisania dokumentu czy wizyty u notariusza. Sprawdzamy, co trzeba wiedzieć o darowiznach i jakich zasad przestrzegać, żeby m.in. nie narazić się skarbówce.
Zacznijmy od definicji – darowizna, zgodnie z Kodeksem cywilnym, to zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Umowa jest nieodpłatna, czyli darczyńca nie otrzymuje nic w zamian za świadczenie przekazane obdarowanemu (nie ma odpowiednika w świadczeniu drugiej strony umowy).
Spis treści
Na czym polega umowa darowizny?
Zasady zawierania umowy darowizny reguluje Kodeks cywilny w art. 888–902. Umowa darowizny powinna mieć formę pisemną, w niektórych wypadkach wymagany jest akt notarialny. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
Obie strony umowy mają prawa i obowiązki. Jeżeli darczyńca opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obdarowany może żądać odsetek za opóźnienie dopiero od dnia wytoczenia powództwa. Darczyńca zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Na tym nie koniec obowiązków darczyńcy. Jeżeli darowana rzecz ma wady, o których nie poinformował obdarowanego, to musi naprawić szkody, które mu wyrządził. Przepisu tego nie stosuje się, gdy obdarowany mógł z łatwością zauważyć wadę.
Darowizna i podatek
Po otrzymaniu darowizny potwierdzonej pisemną umową należy zgłosić ją do urzędu skarbowego. Obdarowany ma na to 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.
Zwolnienie z podatku od darowizny przysługuje obdarowanemu jeżeli darczyńcą jest najbliższy członek rodziny (grupa 0): małżonek, córka, syn, wnuki, matka, ojciec, babcia, dziadek, pasierb, pasierbica, siostra, brat, macocha i ojczym.
Obowiązuje kwota wolna od podatku – od 1 lipca 2023 roku to 36 120 zł. Jeżeli darowizna jest warta więcej, to obdarowany musi ją zgłosić do urzędu skarbowego i nadal może skorzystać ze zwolnienia z podatku. Niezgłoszona darowizna podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych.
W pozostałych dwóch grupach podatkowych limit wynosi 27 090 zł (dla m.in. zstępnych rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, małżonków rodzeństwa) oraz 5 733 zł dla pozostałych osób. Jeżeli wartość darowizny przekracza te progi, to obdarowany będzie musiał zapłacić podatek.
Odwołanie darowizny
Darczyńca może odwołać jeszcze niewykonaną darowiznę. To możliwe, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny spowoduje uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Może się zdarzyć, że po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek. W takiej sytuacji obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom lub do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Darowizna i rażąca niewdzięczność
Darczyńca może odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Co oznacza rażąca niewdzięczność? Tego kodeks cywilny nie precyzuje. Decydują indywidualne okoliczności, a nie subiektywne poczucie darczyńcy. Zachowanie (lub zaniechanie) obdarowanego musi być wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. To może być np. przestępstwo przeciwko zdrowiu, życiu lub majątkowi darczyńcy. Często o tym, czy doszło do rażącej niewdzięczności, musi zdecydować sąd.
Uprawniony ma rok na odwołanie darowizny od dnia, w którym dowiedział się o niewdzięczności. Z tego względu odwołanie należy sporządzić w formie pisemnej z podaniem daty.
Darowizny nie można odwołać jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Kiedy zawiera się umowę darowizny?
Przedmiotem darowizny może być wszystko, co ma wartość. Nie każda darowizna wymaga spisania umowy, a tym bardziej aktu notarialnego. W przypadku niedużych sum lub przedmiotów, których nie są szczególnie wartościowe, obie strony mogą zrezygnować z podpisania dokumentu.
Umowę darowizny należy zawrzeć jeżeli jej przedmiotem są świadczenia, takie jak większe sumy pieniędzy, wartościowe ruchomości (np. samochód) czy nieruchomości. Umowa jest wówczas dodatkowym potwierdzeniem darowizny. Warto też pamiętać, że darowizną mogą być prawa (w tym prawo użytkowania wieczystego), rzeczy, które powstaną w przyszłości czy zwolnienie wierzyciela z długu.
Darowizną nie będą bezpłatne przysporzenia gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu oraz gdy ktoś zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Za umowę darowizny nie można uznać umowy użyczenia, przechowania czy pożyczki.
Jak powinna wyglądać umowa darowizny?
Umowa darowizny musi być spisana i potwierdzona notarialnie jeżeli dotyczy darowizny własności i użytkowania wieczystego nieruchomości oraz darowizny praw spółdzielczych. W innych sytuacjach wystarczy spisanie zwykłej umowy.
W umowie darowizny powinno znaleźć się:
- miejsce i data jej sporządzenia,
- imiona i nazwiska darczyńcy i obdarowanego, adresy ich zamieszkania oraz numery seryjne dowodów tożsamości,
- oznaczenie przedmiotu darowizny,
- oświadczenie darczyńcy, że przedmiot jest jego własnością,
- oświadczenia darczyńcy, że przekazuje darowiznę, a darczyńcy, że ją przyjmuje,
- datę wykonania darowizny,
- informację, kto ponosi koszty zawarcia umowy,
- podstawę prawną zawarcia umowy (Kodeks cywilny)
- podpisy darczyńcy i obdarowanego.
