Definicja, księgowanie i amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych (WNiP)

Wartości niematerialne i prawne (WNiP) to prawa majątkowe, które należą do danej firmy i służą jej do generowania zysków. Nie są namacalnymi przedmiotami (jak maszyny), jednak ich wartość bywa ogromna. Sprawdź najważniejszej informacje o WNiP – czym są, jak je zaksięgować i amortyzować.

Wartości niematerialne i prawne – czym są?

Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę gospodarczą prawa majątkowe, które nie mają postaci materialnej, ale nadają się do gospodarczego wykorzystania na potrzeby jednostki (art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości).  

WNiP zaliczane są do aktywów trwałych, o ile ich przewidywany okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok. 

WNiP mogą być nabyte odpłatnie lub nieodpłatnie, a także otrzymane w formie aportu. Nie mogą być natomiast wytworzone we własnym zakresie, z wyjątkiem kosztów zakończonych prac rozwojowych.

WNiP obejmują m.in.:

• prawa autorskie i prawa pokrewne, które obejmują m.in. prawa do utworów literackich, muzycznych, artystycznych czy programów komputerowych;
• licencje – zezwolenia na korzystanie z cudzych praw majątkowych;
• koncesje – uprawnienia do prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych, które chronią własność intelektualną;
• know-how – wiedzę specjalistyczną w danej dziedzinie;
• nabytą wartość firmy – różnicę między ceną nabycia a wartością godziwą aktywów netto przejętej jednostki lub jej części;
• koszty zakończonych prac rozwojowych – nakłady poniesione na własne potrzeby przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii, pod warunkiem że spełniają określone kryteria;
• prawa majątkowe przyjęte do używania na podstawie umowy leasingu finansowego, czyli umowy, w której jedna strona przekazuje drugiej prawo do korzystania z określonego składnika majątku na czas oznaczony za ustaloną opłatą.

Do wartości niematerialnych i prawnych można zaliczyć m.in. prawa autorskie do książki (prawo do publikowania, tłumaczenia, adaptowania i dystrybucji), patent na nowy lek (chroni wynalazek przed nieuprawnionym wykorzystaniem przez innych producentów), znak towarowy znanej firmy (chroni markę firmy przed podrabianiem i zapewnia rozpoznawalność produktów), koncesję na prowadzenie stacji benzynowej (daje prawo do sprzedaży paliw i innych produktów na danym terenie) czy know-how w zakresie produkcji innowacyjnego produktu (niedostępne publicznie informacje na temat procesu produkcyjnego, składników i receptury).

Wartości niematerialne i prawne w bilansie

Zasady ujmowania WNiP w bilansie określa ustawa o rachunkowości (załącznik nr 1). Prezentacja wartości niematerialnych i prawnych następuje z podziałem na:

• koszty zakończonych prac rozwojowych,
• wartość firmy,
• inne WNiP,
• zaliczki na WNiP.

WNiP należy wykazać w bilansie, w pierwszej pozycji aktywów trwałych według wartości księgowej, pomniejszonej o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe oraz odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. 

WNiP inwentaryzowane są na dzień bilansowy, po porównaniu danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami stanowiącymi podstawę ich ujęcia, sprawdzeniu poprawności dokonywania odpisów amortyzacyjnych i weryfikacji wartości tych składników aktywów.

Wartości niematerialne i prawne – księgowanie

Księgowanie WNiP zależy od sposobu ich nabycia, rodzaju i wartości. Wyróżnić można:

• nabycie WNiP odpłatnie od innych podmiotów, to będzie np. zakup licencji, programu komputerowego, znaku towarowego. W tym przypadku należy ująć wartość początkową WNiP po stronie Wn konta 020 „Wartości niematerialne i prawne” oraz zobowiązanie do zapłaty po stronie Ma konta 240 „Pozostałe rachunki”. Jeśli WNiP są nabywane za cenę brutto, należy również odliczyć VAT naliczony po stronie Wn konta 221-2 „Rozliczenie naliczonego VAT”;
• nabycie WNiP nieodpłatnie (np. otrzymanie licencji w ramach darowizny, spadku, aportu) – należy ująć wartość początkową WNiP po stronie Wn konta 020 „Wartości niematerialne i prawne” oraz przychód z tytułu nieodpłatnego nabycia po stronie Ma konta 754 „Pozostałe przychody operacyjne”;
• wytworzenie WNiP we własnym zakresie (tylko w przypadku poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych) – należy ująć wartość początkową WNiP po stronie Wn konta 020 „Wartości niematerialne i prawne” oraz koszt z tytułu wytworzenia po stronie Ma konta 501 „Koszty prac rozwojowych”;
• amortyzacja WNiP (systematyczne rozłożenie ich wartości na okres ich używania) – odpis amortyzacyjny ujmuje się po stronie Wn konta 071 „Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych” lub 072 „Umorzenie pozostałych wartości niematerialnych i prawnych” oraz koszt amortyzacji po stronie Ma konta 410 „Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych”;
• zbycie, przekazanie lub wycofanie WNiP z użytkowania (np. sprzedaż, darowizna, likwidacja) – wartość początkowa WNiP ujmowana jest po stronie Ma konta 020 „Wartości niematerialne i prawne” oraz przychód lub koszt z tytułu zbycia, przekazania lub wycofania po stronie Wn konta 751 „Pozostałe przychody operacyjne” lub 656 „Pozostałe koszty operacyjne”. Jeśli WNiP były amortyzowane, należy również ująć wartość umorzenia po stronie Ma konta 071 lub 072 „Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych”.

Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych

Wartości niematerialne i prawne zaliczane są do aktywów trwałych i podlegają amortyzacji, czyli systematycznemu rozłożeniu ich wartości na okres ich używania. Amortyzacja WNiP jest kosztem podatkowym, który pomniejsza podstawę opodatkowania. 

Podatnicy mogą samodzielnie ustalać stawki amortyzacyjne dla poszczególnych WNiP, jednak muszą przestrzegać minimalnych okresów amortyzacji określonych w przepisach:

• 24 miesiące dla licencji na programy komputerowe i od praw autorskich
• 24 miesiące na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych
• 36 miesięcy od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych
• 60 miesięcy od pozostałych WNiP

Wartości niematerialne i prawne wymagają również prowadzenia ewidencji, w której umieszcza się m.in. datę nabycia, wartość początkową, stawkę amortyzacyjną, kwotę odpisów amortyzacyjnych. Ta ewidencja pomaga w kontroli stanu ilościowego i wartościowego WNiP oraz używana jest do ustalenia podstawy opodatkowania.

Program Mała Księgowość

Program Mała Księgowość ma wszystkie funkcje potrzebne do prowadzenia księgowości małej lub średniej firmy. Możesz skorzystać z niego niezależnie od wybranej formy opodatkowania. Wystawisz dzięki niemu faktury, zapłacisz podatek dochodowy i VAT, będziesz mógł zarządzać listą płac, kontrolować zobowiązania, amortyzować środki trwałe i korzystać z wielu, wielu innych funkcjonalności, których pełną listę znajdziesz na mk.rp.pl.

Przeczytaj więcej w kategorii Księgowość.