Najważniejsze z ostatnich zmian w prawie spadkowym dotyczyły ograniczenia kręgu spadkobierców oraz zmiany sposobu obliczania terminu na przyjęcie lub odrzucenie spadku przez małoletnich spadkobierców. Koniecznie zaktualizuj lub uzupełnij swoją wiedzę w tym zakresie!

Prawo spadkowe jest gałęzią prawa regulującą zasady dziedziczenia po zmarłych członkach rodziny. Ustanawia kolejność dziedziczenia oraz tryb i możliwości przyjmowania lub odrzucania spadków. W bieżącym roku prawo spadkowe było zmieniane już aż dwukrotnie, a wprowadzone poprawki wydają się być bardzo istotne z punktu widzenia przyszłych spadkobierców.

Podstawowe zmiany dotyczyły wprowadzenia instytucji fundacji rodzinnej, zmiany trybu płatności zachowku, ograniczenia kręgu spadkobierców ustawowych oraz liczenia terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez osobę małoletnią.

Podział majątku według prawa spadkowego – kto dziedziczy?

Prawo spadkowe to przepisy, w których ustawodawca postanowił zawrzeć wszelkie kwestie związane z dziedziczeniem. Znajdują się tutaj zapisy ustanawiające zasady przechodzenia praw i obowiązków majątkowych po śmierci spadkodawcy na jego spadkobierców.

W sytuacjach, w których:

• zmarły krewny nie spisał testamentu;
• testament jest nieważny;
• wszystkie osoby uprawnione w testamencie nie mogą dziedziczyć lub odrzucili spadek;
• testament został wypełniony, ale odnosił się jedynie do części masy spadkowej;

stosuje się zasady dziedziczenia spadkowego, a więc podziału majątku zgodnego z zapisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny.

Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego spadkobierców dzieli się na 6 grup:

1. grupa I: małżonek i dzieci – dziedziczenie odbywa się w równych częściach, ale małżonkowi nie może przypadać mniej niż 25% całego spadku; jeśli dzieci nie dożyły podziału majątku, to ich część spadku otrzymują ich zstępni (dzieci lub wnuki); dzieci adoptowane traktowane są na równi z biologicznymi;
2. grupa II: małżonek i rodzice – jeśli spadkodawca nie miał dzieci, to jego majątek dzielony jest pomiędzy rodziców (25%) i małżonka; jeśli zmarły nie miał małżonka, to jego rodzice zostają podzieleni spadkiem po równo;
3. grupa III: małżonek i rodzeństwo – jeśli spadkodawca nie miał dzieci, a jego rodzice zmarli przed nim, to spadek dzielony jest po równo pomiędzy jego rodzeństwo lub zstępnych rodzeństwa;
4. grupa IV: dziadkowie – jeśli spadkodawca nie miał dzieci, małżonka, rodzeństwa, a jego rodzice już nie żyją, to spadek należy się jego dziadkom, a jeśli ci nie żyją, to zstępnym dziadków, a więc wujkom i ciotkom spadkodawcy;
5. grupa V: pasierbowie – jeśli spadkodawca nie ma żadnego z wyżej wymienionych członków rodziny, to kolejni w kolejce do dziedziczenia są pasierbowie; warto podkreślić, że jeśli pasierbowie nie żyją, to ich zstępni nie mają prawa do dziedziczenia majątku;
6. grupa VI: gmina lub skarb państwa – jeśli spadkodawca nie ma krewnych wymienionych powyżej, to prawo do dziedziczenia jego majątku przypada gminie jego ostatniego miejsca zamieszkania, a kiedy tej nie sposób ustalić lub znajduje się ona poza granicami Polski, to spadek otrzymuje skarb państwa.

Kolejność dziedziczenia ustalana jest zgodnie z powyżej wskazanymi grupami, chyba że zmarły sporządził testament. Wówczas jego zapisy traktowane są jako pierwszorzędne. Jeśli spadkodawca był po rozwodzie z winy współmałżonka lub przebywał w separacji, to sąd powinien dokonać oceny, czy byłemu małżonkowi należy się jego część spadku.

Niegodność dziedziczenia – przepisy od listopada 2023

Obecnie, aby spadkobierca został uznany przez sąd za osobę niegodną dziedziczenia, a więc pozbawioną prawa do spadku, musi zajść co najmniej jedna z poniższych przesłanek:

1. spadkobierca dopuścił się umyślnego i ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. spadkobierca umyślnie zniszczył lub ukrył testament, przerobił lub podrobił jego treść albo w sposób świadomy skorzystał z przerobionego lub podrobionego przez inną osobę testamentu.

Rządzący zdecydowali, aby już 15 listopada bieżącego roku powyższy katalog poszerzyć o kolejne dwa punkty:

4. uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy;
5. uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą.

Spadek z długami – czy warto go przyjąć?

Spadek nie zawsze musi się wiązać z korzyściami dla spadkobiercy. Dzieje się tak, ponieważ w spadku mogą znajdować się nie tylko dobra materialne, takie jak: samochody, nieruchomości czy cenne kruszce. Zdarzają się sytuacje, kiedy spadkodawca pozostawia w spadku długi. W takiej sytuacji należałoby się dobrze zastanowić, czy przyjęcie takiego spadku będzie opłacalne.

Zasadniczo przyjęcie spadku z długami jest korzystne jedynie wówczas, kiedy wartość spadku jest znacznie wyższa od sumy zadłużenia. Wówczas istnieje szansa, że po spieniężeniu spadku, uzyskany kapitał posłuży nie tylko do spłaty długów, ale pozwoli również na zbudowanie dodatkowych oszczędności.

Decydując się na przejęcie w spadku długów, pierwszym krokiem powinien być kontakt z wierzycielami zmarłego i ustalenie szczegółowych warunków spłaty zadłużenia. Nie zawsze konieczna będzie spłata całości wierzytelności w całości. Czasami dług daje się rozłożyć na wygodne raty.

Dla kogo zachowek?

Rolą zachowku jest ochrona interesów osób z najbliższej rodziny zmarłego, który z jakichś powodów zdecydowałby się na przekazanie spadku zupełnie obcym osobom. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Na mocy tego prawa osoby uprawnione mogą wystąpić przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pokrywającej lub uzupełniającej zachowek.

Do niedawna wielu spadkobierców, aby wypłacić zachowek, musiało sprzedawać odziedziczone nieruchomości lub ruchomości. Od 22 maja bieżącego roku nie muszą już tego robić, ponieważ ustawodawca postanowił umożliwić odroczenie terminu płatności zachowku, rozłożenie go na raty lub obniżenie wysokości zachowku z uwagi na trudną sytuację rodzinną, lub majątkową spadkobiercy.

Dziedziczenie przedsiębiorstwa

Do niedawna zdarzały się sytuacje, kiedy po śmierci osoby zarządzającej biznesem, ten przestawał funkcjonować, ponieważ spadkobiercy nie mogli się porozumieć co do dalszych losów i funkcji w firmie. Ustawodawca postanowił rozwiązać ten problem, wprowadzając instytucję tak zwanej fundacji rodzinnej. Aby taka fundacja mogła powstać, właściciel firmy musi złożyć odpowiednie oświadczenie w akcie założycielskim lub w testamencie.

Dzięki fundacji rodzinnej możliwe staje się odseparowanie biznesu od rodziny, co pozwala na jego kontynuowanie i ochronę jego majątku w perspektywie kilku pokoleń. Fundacja działa w formie rodzinnego skarbca, który ma na celu zapewnienie rodzinnych środków finansowych, realizowanie wizji fundatora oraz dbanie o jego biznesowe wartości.

Fundacja rodzinna działa poprzez zarząd i podlega wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej. Fundator ma swobodę w określaniu zasad zarządzania fundacją, sposobu jej funkcjonowania oraz celu, dla którego została powołana.

Środki zarobione przez fundację są przeznaczone na jej funkcjonowanie oraz wspieranie jej beneficjentów, którymi mogą zostać osoby fizyczne (najczęściej członkowie rodziny założyciela fundacji) oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego.

Podsumowując, prawo spadkowe jest bardzo szerokim zagadnieniem. W ciągu bieżącego roku było dwukrotnie nowelizowane. Najważniejsze zmiany to wprowadzenie instytucji fundacji rodzinnej oraz dodanie przesłanek do bycia niegodnym dziedziczenia.