Począwszy od dnia 22 maja 2023 roku, w obowiązującym już od wielu lat polskim prawie spadkowym zaszły poważne zmiany. Przede wszystkim, wprowadzono wiele nowych rozwiązań dotyczących zachowku. Zmiany te mają na celu ułatwienie wypłaty zachowku oraz uelastycznienie rozwiązań w tej kwestii. Sprawdź, komu przysługuje zachowek i jakie zmiany go dotyczą.
Spis treści
Czym jest zachowek? Prawo spadkowe
Pod pojęciem „zachowek” rozumie się instytucję z zakresu prawa spadkowego, której cel jest oczywisty: ochrona interesów majątkowych osób będących najbliższymi członków rodziny zmarłego spadkodawcy. Jest to swego rodzaju minimum spadkowe, które należy się członkom najbliższej rodziny. Nie może ono być pominięte w:
- testamencie,
- darowiznach dokonywanych jeszcze za życia spadkodawcy.
| Warto wiedzieć — Zachowek a art. 991 ustawy z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny:
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni — dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach — połowa wartości tego udziału (zachowek). § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. |
Tak rozumiany zachowek to ważny element prawa spadkowego. W pewnym sensie ma on na celu zapewnienie równowagi pomiędzy:
- dziedzicami testamentowymi,
- osobami, które są w świetle prawa uprawnione do otrzymania spadku na drodze dziedziczenia ustawowego.
To właśnie dzięki zachowkowi da się uniknąć dość niesprawiedliwej sytuacji, w której najbliższy spadkodawca zostałby całkowicie pominięty podczas dziedziczenia na korzyść innych wskazanych w testamencie osób (tymczasem, jak wiadomo, w testamencie można wskazać również osoby spoza rodziny). A zatem zachowek stanowi zabezpieczenie ich praw oraz interesów niejako pomimo dziedziczenia testamentowego.
| Czy wiesz, że…
Pieczęć kwalifikowaną w najniższej cenie znajdziesz na pieczeckwalifikowana.pl? |
Ile wynosi zachowek?
Według ogólnych zasad wysokość zachowku to połowa wartości spadku, która przysługiwałaby danej osobie, gdyby dziedziczyła ona ustawowo. Jeszcze inaczej wygląda to w przypadku małoletności/niezdolności do pracy, ponieważ w takim wariancie przysługuje zachowek w wysokości nie połowy, lecz dwóch trzecich.
Komu przysługuje zachowek?
Zachowek to taka część majątku spadkodawcy, która podlega dziedziczeniu w ramach dziedziczenia ustawowego, jeśli członkowie najbliższej rodziny zostali pominięci w testamencie. Do osób, którym takie świadczenie przysługuje, zaliczają się:
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.),
- małżonek,
- rodzice (w sytuacji, w której spadkodawca nie miał żony i dzieci).
Zachowek może zostać im przyznany bez względu na to, czy zostali oni wskazani w testamencie.
| Warto wiedzieć — Komu zachowek nie przysługuje?
Pomimo wprowadzonych w maju 2023 roku zmian zachowek wciąż nie przysługuje osobom wydziedziczonym. Takie wydziedziczenie jest wiążące i musi zostać przewidziane m.in. w testamencie. Tak czy inaczej, nawet w przypadku wydziedziczenia prawo do zachowku przechodzi dalej. A zatem, prawa do tego może domagać się dziecko osoby wykreślonej z majątku. |
Zmiany w zachowku
Rok 2023 jest bardzo ważnym z punktu widzenia zachowku. Być może nie są to zmiany rewolucyjne, aczkolwiek dzięki nim kwestie związane z zachowkiem uległy doniosłym zmianom.
Przede wszystkim wygląda na to, że po raz pierwszy w historii prawa spadkowego dopuszczono możliwość:
- rozłożenia go na raty — możliwe jest rozłożenie na raty zobowiązania wynikającego z obowiązku wypłaty świadczeń z tytułu zachowku. Trzeba jednak mieć na uwadze maksymalny, pięcioletni limit na uregulowanie tych świadczeń;
- obniżenia zachowku — w sytuacji, gdy istnieją zewnętrzne, obiektywne okoliczności, które wymagają takiego obniżenia. Należy przy tym pamiętać o pewnej istotnej kwestii: jeśli okoliczności, które uprawniały do obniżenia zachowku, przestały obowiązywać, osoba, która jest uprawniona do zachowku, może domagać się wypłaty zaległej kwoty. W takim wariancie również należy liczyć się z pięcioletnim okresem na żądanie zwrotu;
- zrzeczenia się zachowku bez ryzyka podważenia takiej decyzji przez sąd. Jest to bardzo ważne rozwiązanie, które niekoniecznie godzi w sprawiedliwość, a wręcz przeciwnie — może mieć ono na celu dostosowanie przepisów do rzeczywistości. A zatem, dzięki wprowadzonym w tym zakresie zmianom w zakresie zachowku, możliwe staje się zachowanie integralności udziałów. Dzieje się tak np. w sytuacji, gdy zmarłym spadkodawcą jest przedsiębiorca, któremu w prowadzeniu działalności pomagało jedno z dwojga dzieci. Dość niesprawiedliwe byłoby podzielenie się spadkiem z drugim z potomków poprzez przekazanie mu znaczącej części firmowego majątku.
Zrzeczenie się zachowku
| Warto wiedzieć — Zrzeczenie się zachowku a Kodeks cywilny (art. 1048)
§ 1. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. § 2. Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. § 3. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć. |
To jeszcze nie wszystko, ponieważ nowelizacja umożliwia również polubowne rozstrzyganie kwestii związanych z zachowkiem pomiędzy stronami. Co ważne, jest to możliwe bez konieczności angażowania sądu cywilnego. Możliwe jest więc zastosowanie takich sytuacji jak na przykład porozumienie, zgodnie z którym osoba uprawniona do otrzymania zachowku otrzyma wypłatę niższego świadczenia z tego tytułu, ale środki te zostaną przekazane natychmiast, bez zbędnej zwłoki.
Pozostałe zmiany
Nowe regulacje to nie tylko kwestie dotyczące zachowku, ale także takie rozwiązania jak:
- z trzeciej grupy podatkowej. Np. jeśli dziadek spadkodawcy nie dożyje procesu dziedziczenia, przypadająca mu część zostanie przekazana po równo dzieciom zmarłego uprawnionego do dziedziczenia;
- z dziedziczenia ustawowego wyłączono ciotecznych/stryjecznych wnuków;
- dziedziczenie ustawowe nie obejmie osób, które w sposób uporczywy unikały obowiązku alimentacyjnego/pieczy,
Jak zatem widać, zmian jest dość dużo.
Pieczęć kwalifikowana – wygodne rozwiązanie dla Twojej firmy
Pieczęć kwalifikowana to usługa zaufania przeznaczona dla osób prawnych. Za jej pomocą potwierdzisz, że dokument jest autentyczny i nie został naruszony. To niezawodne narzędzie w kontaktach z kontrahentami i wewnętrznych działaniach firmy. Pieczęć elektroniczną pochodząca od kwalifikowanego dostawcy zaufania kupisz na pieczeckwalifikowana.pl. Jest absolutnie niezbędna, jeśli chcesz wygodnie korzystać z KSeF.
